تاریخچه جالب پیدایش چای

باتوجه‌به اینکه نوشیدنی چای در بین جهان بخصوص ایران محبوبیت خاصی دارد خوب است راجع به گذشته آن اطلاعاتی داشته باشیم. اولین‌بار گیاه چای در چین تقریباً حدود ۵۰۰۰ هزارسال پیش شناخته شد که دو افسانه قدیمی راجع به پیدایش آن در چین وجود دارد. در افسانه اول مردم چین معتقدند که چای هدیه الهی است که برای افرادی که به مراقبه می‌پردازند خلق شده است. طبق این افسانه یکی از سالکان در کوهی مشغول مراقبه بوده است که خوابش می‌گیرد برای اینکه از چرت زدن دور بماند پلک‌های خود را می‌کند و به کوه پرتاب می‌کند به اذن خدا در آن محل چای سبز می‌شود تا افراد برای مراقبه از آن استفاده کنند.

افسانه دوم بدین‌گونه است که ۵۰۰۰ هزار سال پیش امپراتور چین به نام “شن نونگ” لیوان آب جوش در دستش بوده که بادی می‌وزد و برگ‌های چای را درون لیوان امپراتور می‌اندازد. امپراتور بعد از نوشیدن آن به طعم بی‌نظیر و خواص چای پی می‌برد و کم‌کم در چین و سایر نقاط این نوشیدنی رواج می‌یابد. البته اگر بخواهیم دقیق‌تر به این مسئله بپردازیم زمان حکومت خاندان “هان” در چین تقریباً ۲۲۰ سال قبل از میلاد وسایل چایخوری پیدا شده است. اما در سال‌های ۶۱۸ تا ۹۰۶ میلادی زمان سلسله “تانگ” به طور رسمی رواج یافت.

تا اواسط قرن هفدهم، چینی‌ها چای را فقط به‌صورت چای سبز، مصرف می‌کردند. با افزایش تجارت خارجی، تولیدکنندگان چینی دریافتند که می‌توانند برگهای چای را با فرایند تخمیر خاصی حفظ کنند. محصول به‌دست‌آمده طعم و عطر خود را برای مدت طولانی‌تری نسبت به چای‌های سبز لطیف‌تر حفظ کرد و برای سفرهای صادراتی به کشورهای دیگر مجهزتر بود.

چای در چین حتی قبل از اینکه مصریان اهرام بزرگ را بسازند محبوبیت داشت و در آسیا مبادله می‌شد. چای خیلی دیر به اروپا رسید. در اوایل قرن نهم، ژاپنی‌ها با سفر به چین، با چای و سنت‌ها و ارزش‌های این نوشیدنی آشنا شدند و راهب بودایی ژاپنی بعد از اتمام تحصیلات خود به دلیل آوردن دانه‌های چای از چین به ژاپن معروف شد. کم‌کم چای به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر صومعه‌های ژاپن شناخته شد و راهبان برای انجام مدیتیشن از این نوشیدنی استفاده می‌کردند. صنعت چای در ژاپن جزو پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌های جهان به شمار می‌رود.

ژاپنی‌ها از ماشین‌های تخصصی زیادی در تولید چای استفاده می‌کنند، بر خلاف چین که هنوز روش‌های سنتی رایج است. ژاپنی‌ها چای را طوری فرآوری کردند که طعمی سبزتر، قوی‌تر و شیرین‌تر از چای چین داشته باشد. در سال ۱۶۱۰، پرتغالی‌ها و هلندی‌ها برای اولین‌بار چای را وارد اروپا کردند. اما این نوشیدنی تا ازدواج شاه چارلز دوم با پرنسس پرتغالی رواج پیدا نکرد. چون ملکه بریتانیا همیشه عاشق چای بود با خود صندوقچه‌ای چای به‌عنوان جهیزیه آورده بود و در مهمانی‌ها و پذیرایی از دوستان خود سرو می‌کرد.

این باعث شد که خبر این نوشیدنی به‌سرعت پخش شود و محبوبیت پیدا کند. در ابتدا چای به‌عنوان یک کالای لوکس وارداتی در اروپا به شمار می‌آمد که فقط ثروتمندان توانایی خرید آن را داشتند. قیمت بالای چای باعث شد که این نوشیدنی خاص و شیک باشد به همین دلیل انگلیسی‌ها و هلندی‌ها بیشتر در نقاشی‌های خود، خانواده‌هایی در حال چای‌خوری داشتند. هلندی‌ها تا سال ۱۶۷۸ بر تجارت چای تسلط داشتند تا اینکه خانواده سلطنتی بریتانیا برای بیشتر شدن سود تجاری خود، شرکت تجاری هند شرقی را اجاره کردند و انحصار تجارت در سراسر آسیا و شرق آفریقا را به آن اعطا کردند.

سلطنت شرکت هند شرقی ادامه پیدا کرد تا اینکه پارلمان بریتانیا، در سال ۱۸۳۳ راه‌های تجاری برای رقابت باز گذاشت. با افزایش مصرف چای، صادرات بریتانیا نتوانست تقاضا برای واردات چای را تأمین کند. از طرفی چینی‌ها به اصلی‌ترین کالای صادراتی بریتانیا یعنی نقره علاقه داشتند؛ بنابراین انگلیسی‌ها به کشت تریاک در بزرگ‌ترین مستعمره خود یعنی هند پرداختند.

بریتانیایی‌ها تریاک به چین می‌دادند و نقره می‌گرفتند و از آن طرف دوباره نقره را به چین می‌دادند و چای می‌خریدند.هنگامی که بریتانیا به چین اعلام جنگ کرد چین صادرات چای را تحریم کرد. دشواری بدست آوردن چای چینی، بریتانیا را برآن داشت که به کشت چای روی آورند. آب و هوای هند مکان مناسبی برای کشت چای فراهم کرد و دیری نگذشت که هندی‌ها در پرورش چای ماهر شدند.

تاریخچه چای در ایران

ایران به دلیل داشتن جاده ابریشم مطمئننا خیلی زود در معرض واردات چای قرار گرفته است اما تاریخ قطعی برای ورود چای به ایران مشخص نیست. ابوریحان بیرونی در نیمه اول قرن پنجم، در کتاب الصیدنه جزئیاتی در خصوص چای و استفاده از آن ذکر کرده است. اما چای تا قرن هفتم به صورت همگانی رواج نیافته بود و احتمالاً به‌واسطه مغول‌ها رواج پیدا کرده است. کشت چای در ایران، به سال ۱۳۱۴ هجری قمری برمی‌گردد.

در آن دوره ژنرال کنسول ایران در هند، به نام محمد میرزا کاشف السلطنه، توانست چند بوته چای را از هند با زحمت فراوان وارد ایران کند و با توجه به مطالعاتی که راجع به کشت چای داشت لاهیجان را به دلیل اینکه آب‌وهوایش شبیه هندوستان بود، مناسب برای کشت چای دید. گرچه کشت چای با مخالفت‌های زیادی مواجه شد و حتی برخی از مخالفان به ویرانی باغ‌های چای دست می‌زدند.

از طرفی چون برای اولین برداشت چای لازم بود ۵ سال زمان صرف شود کشاورزان تمایلی به کشت نداشتند اما با وجود همه این سختی‌ها کاشف السلطنه به‌تدریج باغات چای را در لاهیجان و شمال کشور افزایش داد و این شهر امروزه به دلیل آب و هوای مناسب، بزرگترین مرکز کشت چای ایران به شمار می‌رود.

البته قبل از کاشف السلطنه، حاج محمد اصفهانی در ۱۲۶۱ کشت چای را در ایران امتحان کرد ولی موفق نشد. سهم ایران از مصرف جهانی چای بین ۴ تا ۵ درصد مصرف کل جهان است. امروزه چای از محبوب‌ترین نوشیدنی‌ها در بین ایرانیان به شمار می‌رود و در سفره ایرانیان جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. در ایران چای سیاه محبوبیت بیشتری نسبت به بقیه چای‌ها دارد و سرانه مصرف این چای بیشتر از بقیة انواع چای است.

چای سیاه در دنیای امروزی

در بازار امروز، چای سیاه “برگ شکسته” بیش از 90٪ از کل چای فروخته شده در دنیا را تشکیل می‌دهد. همچنین، با اختراع چای کیسه‌ای در اواخر قرن بیستم، چای سیاه به‌سرعت به یکی از محصولات نوشیدنی اصلی خانه تبدیل شد و امروزه همچنان به محبوبیت در خانه‌ها ادامه می‌دهد. به حدی که برای دنیای غرب چای سیاه بیرون از یک کیسه کاغذی که نخی به آن وصل شده تقریباً شگفت‌انگیز است!